اهرم عملیاتی: تقویت یا تضعیف سودآوری شرکت‌ها؟

اهرم عملیاتی: تقویت یا تضعیف سودآوری شرکت‌ها؟

اهرم عملیاتی (Operating Leverage) یکی از مفاهیم مهم در تحلیل مالی است که نشان می‌دهد تغییرات در میزان فروش چگونه بر سود عملیاتی یک شرکت تأثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر، اهرم عملیاتی به ما می‌گوید که ساختار هزینه‌های یک شرکت تا چه اندازه ثابت و تا چه اندازه متغیر است.

برای محاسبه عدد اهرم های بورسی می توان فرمول اهرم های عملیاتی و اهرم مالی و اهرم مرکب را در نرم افزار اکسل پیاده کرد. نرم افزار اکسل آماده محاسبه اهرم های بورسی با آموزش ویدئویی رایگان را می توانید در اکسل (Excel) اهرم های شرکت ها مشاهده و دانلود کنید.

اهرم عملیاتی چیست؟

برای درک بهتر اهرم عملیاتی، بیایید دو نوع هزینه را بررسی کنیم:

• هزینه‌های ثابت: هزینه‌هایی هستند که در کوتاه‌مدت و با تغییر میزان تولید تغییر چندانی نمی‌کنند. مانند اجاره، حقوق ثابت کارکنان، هزینه‌های استهلاک و … .
• هزینه‌های متغیر: هزینه‌هایی هستند که به طور مستقیم با میزان تولید تغییر می‌کنند. مانند هزینه مواد اولیه، دستمزد کارگران ساعتی و … .

شرکتی که سهم بیشتری از هزینه‌های ثابت در ساختار هزینه‌های خود دارد، اهرم عملیاتی بالاتری دارد. به این معنی که تغییرات کوچک در میزان فروش، تأثیر قابل توجهی بر سود عملیاتی آن خواهد گذاشت.

مزایا و معایب اهرم عملیاتی بالا

مزایا:

• رشد سریع سود: در شرایط رشد فروش، شرکت‌هایی با اهرم عملیاتی بالا، شاهد رشد سریع‌تر سود عملیاتی خود خواهند بود. زیرا افزایش فروش، بدون افزایش قابل توجه هزینه‌های ثابت، به طور مستقیم به سود عملیاتی اضافه می‌شود.
• بهبود بازده سرمایه: اهرم عملیاتی بالا می‌تواند به بهبود بازده سرمایه (ROI) کمک کند.

معایب:

• نوسانات زیاد سود: در شرایط رکود یا کاهش فروش، شرکت‌هایی با اهرم عملیاتی بالا، شاهد کاهش شدید سود عملیاتی خود خواهند بود. زیرا هزینه‌های ثابت همچنان به همان میزان وجود دارند، اما فروش کاهش یافته است.
• افزایش ریسک: اهرم عملیاتی بالا، ریسک کسب‌وکار را افزایش می‌دهد. زیرا شرکت به تغییرات در میزان فروش حساس‌تر می‌شود.

عوامل مؤثر بر اهرم عملیاتی

• نوع صنعت: صنایع با هزینه‌های ثابت بالا (مانند صنایع تولیدی با تجهیزات سنگین) معمولاً اهرم عملیاتی بالاتری دارند.
• حجم تولید: شرکت‌هایی که در مقیاس بزرگ تولید می‌کنند، معمولاً هزینه‌های ثابت کمتری به ازای هر واحد محصول دارند و در نتیجه اهرم عملیاتی پایین‌تری دارند.
• ساختار هزینه‌ها: هرچه سهم هزینه‌های ثابت در ساختار هزینه‌های یک شرکت بیشتر باشد، اهرم عملیاتی آن بالاتر خواهد بود.

درجه اهرم عملیاتی

برای اندازه‌گیری اهرم عملیاتی، از درجه اهرم عملیاتی استفاده می‌شود. این نسبت نشان می‌دهد که با چه افزایشی در فروش، سود عملیاتی چه مقدار افزایش می‌یابد.

درجه اهرم عملیاتی = درصد تغییر سود عملیاتی / درصد تغییر فروش

کاربردهای اهرم عملیاتی

• برنامه‌ریزی مالی: مدیران با استفاده از تحلیل اهرم عملیاتی می‌توانند برنامه‌های مالی دقیق‌تری برای شرکت تهیه کنند.
• ارزیابی ریسک: سرمایه‌گذاران با بررسی اهرم عملیاتی شرکت‌ها می‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری خود را ارزیابی کنند.
• تصمیم‌گیری در مورد ظرفیت تولید: اهرم عملیاتی به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد افزایش یا کاهش ظرفیت تولید بگیرند.

نتیجه‌گیری

اهرم عملیاتی یک ابزار مهم برای تحلیل مالی است که به ما کمک می‌کند تا ساختار هزینه‌های یک شرکت و حساسیت آن به تغییرات فروش را بهتر درک کنیم. شرکت‌هایی که اهرم عملیاتی بالایی دارند، پتانسیل رشد سریع سود را دارند، اما در مقابل، ریسک بیشتری نیز پذیرفته‌اند. بنابراین، مدیران و سرمایه‌گذاران باید با دقت به اهرم عملیاتی شرکت‌ها توجه کنند و آن را در تصمیم‌گیری‌های خود لحاظ کنند. بنابراین، اهرم عملیاتی، مثل شمشیری دو لبه است که می‌تواند سودآوری یک شرکت را به شدت افزایش دهد یا آن را به ورطه نابودی بکشاند. این مفهوم نشان می‌دهد که چگونه ساختار هزینه‌های یک کسب‌وکار می‌تواند بر حساسیت سود آن به تغییرات فروش تأثیر بگذارد. شرکت‌هایی با اهرم عملیاتی بالا، مثل کوهنوردانی هستند که روی لبه تیز موفقیت و شکست ایستاده‌اند. یک رشد کوچک در فروش می‌تواند سود آن‌ها را به شدت افزایش دهد، اما کوچک‌ترین افت فروش نیز می‌تواند زیان‌های سنگینی را به همراه داشته باشد. پس، اهرم عملیاتی، اگرچه ابزاری قدرتمند برای رشد سود است، اما استفاده از آن نیازمند احتیاط و درک عمیق از سازوکارهای کسب‌وکار است.